Đại dịch Covid-19, bùng phát từ cuối năm 2019 và kéo dài nhiều năm, đã gây ra cú sốc nghiêm trọng đối với nền kinh tế toàn cầu, trong đó có Việt Nam. Các biện pháp phong tỏa, giãn cách xã hội, gián đoạn chuỗi cung ứng, sụt giảm nhu cầu tiêu dùng và hạn chế trong giao thương quốc tế đã khiến hàng loạt doanh nghiệp rơi vào tình trạng khó khăn nghiêm trọng.
Tại Việt Nam, Chính phủ đã triển khai nhiều gói hỗ trợ tài chính và chính sách đặc thù để “cứu trợ” doanh nghiệp như miễn giảm thuế, giãn nợ, vay vốn ưu đãi, hỗ trợ bảo hiểm xã hội, v.v. Tuy nhiên, bên cạnh các doanh nghiệp thực sự cần được hỗ trợ để duy trì sản xuất – kinh doanh thì cũng xuất hiện một số lượng không nhỏ các doanh nghiệp “zombie” – tức là doanh nghiệp không còn đủ năng lực tạo ra giá trị kinh tế, sống lay lắt dựa vào các khoản vay, ưu đãi và trợ cấp, không đóng góp thực chất vào nền kinh tế.
Thực trạng này đặt ra những thách thức lớn cho quá trình phục hồi và phát triển bền vững của nền kinh tế Việt Nam sau đại dịch. Sự gia tăng số lượng doanh nghiệp zombie không chỉ làm giảm hiệu quả phân bổ nguồn lực trong nền kinh tế mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng cạnh tranh quốc gia và chất lượng tăng trưởng dài hạn.
Do đó, việc nghiên cứu tác động của đại dịch Covid-19 đến sự gia tăng các doanh nghiệp zombie là rất cấp thiết, từ đó đề xuất các giải pháp sàng lọc, tái cấu trúc hoặc thúc đẩy sự đào thải tự nhiên, nhằm đảm bảo một hệ sinh thái doanh nghiệp lành mạnh, năng động và có khả năng thích ứng cao trong bối cảnh mới.
 |
Chúng ta cần tập trung làm rõ các yếu tố như:
– Ảnh hưởng của dịch Covid-19 đến hoạt động sản xuất, kinh doanh
– Các gói hỗ trợ tài chính – chính sách nhà nước
– Khái niệm và nhận dạng của doanh nghiệp Zombie
– Dữ liệu thực tế về số lượng doanh nghiệp yếu kém, không có lãi, phụ thuộc vào hỗ trợ nhà nước
– Giải pháp sàng lọc, phục hồi, tái cấu trúc doanh nghiệp sau dịch
Sau đây là các nội dung mà chúng ta cần giải quyết:
1. Bối cảnh nghiên cứu
Đại dịch Covid-19 đã tác động nghiêm trọng đến nền kinh tế toàn cầu, làm gián đoạn chuỗi cung ứng, sụt giảm nhu cầu tiêu dùng và đình trệ sản xuất kinh doanh. Việt Nam cũng không nằm ngoài làn sóng suy thoái này. Trong bối cảnh khó khăn đó, Chính phủ đã áp dụng nhiều biện pháp hỗ trợ doanh nghiệp nhằm duy trì hoạt động sản xuất và ổn định thị trường lao động.
Tuy nhiên, một hệ quả tiêu cực không thể bỏ qua là sự gia tăng của các doanh nghiệp “zombie” – những doanh nghiệp hoạt động cầm chừng, không tạo ra giá trị kinh tế thực chất nhưng vẫn tồn tại nhờ vào các khoản vay hoặc hỗ trợ tài chính. Việc duy trì những doanh nghiệp như vậy không những ảnh hưởng đến hiệu quả phân bổ nguồn lực mà còn tiềm ẩn rủi ro cho hệ thống tài chính – ngân hàng và làm chậm quá trình phục hồi kinh tế sau đại dịch.
Vì vậy, việc nghiên cứu và đánh giá một cách khách quan về mối quan hệ giữa đại dịch Covid-19 và sự gia tăng doanh nghiệp zombie là rất cần thiết.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Mục tiêu tổng quát:
Phân tích tác động của đại dịch Covid-19 đến sự gia tăng các doanh nghiệp zombie tại Việt Nam; từ đó đề xuất giải pháp sàng lọc, hỗ trợ phù hợp và thúc đẩy hệ sinh thái doanh nghiệp lành mạnh.
Mục tiêu cụ thể:
– Làm rõ khái niệm và đặc điểm nhận diện doanh nghiệp zombie.
– Phân tích ảnh hưởng của đại dịch đến tình hình tài chính, hoạt động và sự tồn tại của doanh nghiệp tại Việt Nam.
– Đánh giá các chính sách hỗ trợ đã được ban hành, chỉ ra mặt tích cực và tiêu cực.
– Đề xuất các giải pháp cải thiện chính sách hỗ trợ, thúc đẩy thanh lọc tự nhiên, tái cấu trúc doanh nghiệp yếu kém.
 |
3. Đặc điểm doanh nghiệp Zombie
Doanh nghiệp zombie là doanh nghiệp không đủ khả năng tạo ra lợi nhuận đủ để trả lãi vay trong một thời gian dài, thường là từ 3 năm trở lên. Đặc điểm chính:
– Hoạt động không hiệu quả, thua lỗ kéo dài.
– Dựa vào vốn vay hoặc trợ cấp để tồn tại.
– Không đầu tư đổi mới công nghệ, không mở rộng thị trường.
– Không tạo ra giá trị gia tăng cho nền kinh tế.
Ở Việt Nam, các doanh nghiệp zombie có thể được phát hiện nhiều nhất ở những ngành chịu ảnh hưởng trực tiếp từ đại dịch như: du lịch, dịch vụ ăn uống, vận tải, sản xuất hàng tiêu dùng,…
4. Tác động của đại dịch Covid-19 đến doanh nghiệp Zombie tại Việt Nam
– Tác động gián tiếp: Giảm cầu thị trường, đứt gãy chuỗi cung ứng, giãn cách xã hội khiến doanh nghiệp giảm doanh thu, buộc phải cắt giảm hoạt động, dẫn đến mất khả năng chi trả lãi vay.
– Tác động trực tiếp: Các doanh nghiệp yếu kém vốn đã tồn tại trước đó không còn khả năng phục hồi. Số khác tồn tại chỉ nhờ gói hỗ trợ, trong khi không có động lực cải thiện năng lực thực chất.
– Hệ lụy: Tạo ra “vùng mờ” trong nền kinh tế, làm suy yếu hiệu quả của các chính sách phục hồi và làm gia tăng rủi ro nợ xấu trong hệ thống tài chính.
5. Phân tích thực trạng tại Việt Nam
– Theo các báo cáo của Bộ Kế hoạch & Đầu tư và Ngân hàng Nhà nước, số lượng doanh nghiệp tạm ngừng hoạt động hoặc giải thể tăng mạnh sau đại dịch.
– Nhiều doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ sử dụng gói vay ưu đãi nhưng không có khả năng thanh toán lãi vay.
– Một bộ phận doanh nghiệp lạm dụng chính sách hỗ trợ để duy trì “vỏ bọc tồn tại” mà không cải thiện nội lực.
6. Chính sách hỗ trợ doanh nghiệp – Phân tích và đề xuất
Cung cấp gói hỗ trợ tài chính có điều kiện
– Gắn với mục tiêu cải thiện hiệu quả hoạt động, ví dụ: gói vay phải kèm phương án tái cấu trúc, cải tiến năng suất hoặc chuyển đổi số.
Xây dựng cơ chế đánh giá năng lực doanh nghiệp
– Sử dụng hệ thống chấm điểm tín dụng (credit scoring) và báo cáo tài chính để xác định doanh nghiệp đủ điều kiện hỗ trợ.
– Phân loại doanh nghiệp theo ngành nghề, quy mô, mức độ ảnh hưởng để có chính sách riêng.
Tư vấn tái cấu trúc và nâng cao năng lực
– Kết hợp với hỗ trợ chuyên gia để cải tổ mô hình quản lý, dòng tiền, chuỗi giá trị nội bộ.
– Tổ chức các khóa đào tạo về quản trị doanh nghiệp, chuyển đổi số, định hướng thị trường sau đại dịch.
Triển khai hệ thống theo dõi và đánh giá sau hỗ trợ
– Thiết lập cơ chế kiểm soát dòng tiền, kết quả hoạt động sau hỗ trợ.
– Doanh nghiệp phải cam kết báo cáo định kỳ. Nếu không đạt được mục tiêu đã cam kết, cần có chế tài hoàn trả hoặc chấm dứt hỗ trợ.
 |
7. Đóng góp của nghiên cứu
– Cung cấp cái nhìn toàn diện và khoa học về thực trạng doanh nghiệp zombie tại Việt Nam hậu Covid-19.
– Làm cơ sở cho việc điều chỉnh các chính sách hỗ trợ, hướng tới nền kinh tế lành mạnh và bền vững.
– Gợi mở phương pháp tiếp cận mới trong tái cấu trúc doanh nghiệp, tối ưu hóa hiệu quả sử dụng ngân sách công và nguồn lực xã hội.
8. Kết luận
Đại dịch Covid-19 đã gây ra những biến động sâu sắc trên mọi lĩnh vực của đời sống kinh tế – xã hội. Một trong những hệ lụy đáng lo ngại chính là sự gia tăng nhanh chóng của các doanh nghiệp zombie – những tổ chức không còn khả năng tạo ra giá trị thực nhưng vẫn tồn tại trong hệ thống kinh tế.
Tại Việt Nam, hiện tượng doanh nghiệp zombie đã trở nên phổ biến hơn sau đại dịch, đặc biệt trong các ngành nghề chịu ảnh hưởng nặng nề như du lịch, dịch vụ, vận tải, sản xuất truyền thống… Trong khi các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp là cần thiết và mang tính kịp thời, chúng cũng vô tình trở thành “nguồn sống” duy trì sự tồn tại kéo dài không cần thiết của những doanh nghiệp không còn khả năng phục hồi.
Do đó, nghiên cứu đã đề xuất một số giải pháp trọng tâm:
– Xây dựng cơ chế đánh giá năng lực doanh nghiệp để hỗ trợ đúng đối tượng,
– Kết hợp hỗ trợ tài chính có điều kiện với tư vấn tái cấu trúc,
– Áp dụng cơ chế giám sát sau hỗ trợ để đảm bảo hiệu quả.
Những giải pháp này không chỉ góp phần loại bỏ những điểm nghẽn cản trở phục hồi kinh tế mà còn thúc đẩy hệ sinh thái doanh nghiệp lành mạnh, minh bạch và phát triển bền vững hơn trong giai đoạn hậu Covid-19.
Phạm Văn Hiếu – MSV: 25A4012402, sinh viên năm thứ ba, khoa Tài chính, Học viện Ngân hàng
Tài liệu tham khảo
- Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2022). Báo cáo tình hình doanh nghiệp Việt Nam năm 2021 – 2022.
- Ngân hàng Thế giới (World Bank) (2021). Vietnam Economic Monitor – Reforms for recovery.
- Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) (2020). Corporate sector vulnerabilities during the Covid-19 outbreak.
- IMF (2021). Post-COVID Corporate Vulnerabilities in Emerging Markets.
- Nguyễn Văn Thường (2021). Tác động kinh tế của Covid-19 tới doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam. Tạp chí Kinh tế và Dự báo.
- Trần Quang Huy & Phạm Minh Tuấn (2022). Doanh nghiệp zombie: Thực trạng và khuyến nghị chính sách cho Việt Nam. Tạp chí Tài chính Doanh nghiệp.
- Luật Doanh nghiệp 2020 và các văn bản hướng dẫn thi hành.
