Cây hông, nghe lạ nhưng là cây không lạ
Vừa rồi có dịp về quê, gặp hai ông bạn vong niên một hơn tôi một tuổi, một kém tôi một tuổi, ông Trịnh Bá Chí cựu Chủ tịch thị xã Hà Giang và ông Đỗ Quang Tiến Giám đốc HTX Quang Anh, hai ông giới thiệu với tôi loài cây này và muốn tôi viết bài giới thiệu.
Phía sau là cây Hông 3 tháng tuổi
Mà loài cây này tôi không lạ, mọc tản mác ở quê tôi đầy, nhưng chẳng ai biết giá trị của nó, chúng tôi chỉ chặt làm củi, lấy lá cho ngựa ăn, nhưng củi cũng không đắt vì nó khó cháy và chẳng ai nghĩ nó là gỗ tốt bởi nó lớn rất nhanh. Qua tìm hiểu tôi mới rõ hơn về loại cây này.
Chi Hông hay chi Phao đồng (bao đồng, bào đồng) (tên khoa học: Paulownia) là một chi của khoảng 6-7 loài (phụ thuộc vào tác giả phân loại) thực vật trong họ một chi là họ Hông (Paulowniaceae), có họ hàng gần và trước đây từng được đặt trong họ Huyền sâm (Scrophulariaceae).
Chúng là loài cây bản địa của bán đảo Triều Tiên, Trung Quốc (tên gọi trong tiếng Trung là 泡桐/pào tóng), kéo dài về phía nam tới Bangladesh, Myanmar, miền bắc Lào và Việt Nam, nhưng đã từ lâu được gieo trồng tại các khu vực khác của Đông Á, đáng chú ý là Nhật Bản, Triều Tiên, cũng như tại châu Âu (Pháp, Anh, Áo, Italia, Czech, Slovakia), đông nam và tây bắc Hoa Kỳ và Trung Á (Turkmenistan, Uzbekistan).
Hông là các cây thân gỗ có lá sớm rụng, cao 10–25 m, với các lá to, bản rộng tới 15-40 cm, mọc thành cặp đối xứng trên cành. Chúng ra hoa vào đầu mùa xuân, thành các chùy hoa dài 10-30 cm, với tràng hoa hình ống màu tía, tương tự như hoa của mao địa hoàng (Digitalis).
Hông là loài cây có hoa đẹp như hoa lan rừng.
Quả là loại quả nang khô, chứa hàng nghìn hạt nhỏ. Tên gọi khoa học của chi này được đặt theo tên của Hoàng hậu Anna Pavlovna của Hà Lan (1795 – 1865), con gái của Nga hoàng Pavel I, ban đầu viết là Pavlovnia, nhưng hiện nay thường viết là Paulownia.
Cây hông hoa trắng là loài cây gỗ lớn, cao tới 30 m, lá rộng. Hông hoa trắng sinh trưởng nhanh, tán lá hình nón; cành non, cụm hoa và quả có lông măng hình sao màu nâu ánh vàng.
Thân cây thẳng, đường kính ngang ngực tới 2 m; vỏ cây màu nâu xám. Cuống lá khoảng 12 cm, nhẵn nhụi; phiến lá hình trứng, hình tim hẹp, đôi khi hình trứng, hình tim, dài đến 20 cm.
Cây hông mọc hoang hay được gieo trồng?
Môi trường sống là vách núi, rừng, thung lũng núi, đất bỏ hoang; ở cao độ dưới 2.000 m. Loài này phân bố tự nhiên ở Trung Quốc (An Huy, Phúc Kiến, Quảng Đông, Quảng Tây, Quý Châu, Hồ Bắc, Hồ Nam, Giang Tây, Tứ Xuyên, Vân Nam, Chiết Giang), Đài Loan, Lào và một số tỉnh ở miền núi Việt Nam. Tại Trung Quốc nó mới được du nhập vào Hà Bắc, Hà Nam, Thiểm Tây và Sơn Đông trong thời gian gần đây.
Cây Hông 3 năm tuổi
Là cây thay lá vào mùa đông, rễ phân bố sâu 30–40 cm dưới mặt đất nên ít cạnh tranh các loài cây ngắn ngày, thích hợp trồng xen với các cây nông nghiệp, cây ăn quả. Gỗ Hông sáng màu, mềm mịn, ít cong vênh là nguyên liệu tốt trong công nghệ ván nhân tạo và các đồ dùng thông thường trong gia đình.
Do có nhiều đặc tính ưu việt nên Hông đã được chú ý nghiên cứu, phát triển ở nhiều nước như ở Trung Quốc đã được trồng khoảng gần 1 triệu ha.
Một số nước khác như Hoa Kỳ, Australia gần đây cũng đã chú ý nghiên cứu phát triển loài cây này. Tại Việt Nam, Hông hoa trắng mới được thử nghiệm gây trồng mấy năm gần đây. Cây sinh trưởng khá nhanh trong những năm đầu và cho thấy có tiềm năng phát triển rộng cho mục đích trồng rừng nguyên liệu và tạo cảnh quan môi trường.
Hông cũng là một cây sống lâu năm nên cũng được sử dụng trong mục đích trồng rừng phòng hộ. Trong tự nhiên nó thường phân bố xen với một số loài cây tiên phong và trồng với một số loài cây khác như tre, mỡ, cây ăn quả, cây nông nghiệp, trồng làm cây che bóng cho chè, cà phê… Ngoài ra còn có thể trồng
Hông như là một loài cây lá rộng bản địa khác
Hông hoa trắng (Paulownia fortunei) là cây gỗ lớn nhanh, có thể trồng ở quy mô thương mại để sản xuất các loại gỗ nặng. Hông lông (Paulownia tomentosa) được liệt kê như là loài xâm hại tại khu vực đông nam Hoa Kỳ, trước đó đã được đưa vào đây như là một loại cây cảnh vì có hoa đẹp.
Chúng là phổ biến tại quê hương bản địa của nó – Trung Quốc – để tái trồng rừng, trồng ven đường và làm cây cảnh. Chúng sinh trưởng tốt trên nhiều loại đất, đáng chú ý là cả trên đất nghèo dinh dưỡng, nhưng cần nhiều ánh sáng và không ưa ẩm. Gỗ của chi Paulownia là dạng gỗ màu hơi trắng nhạt với các thớ thẳng.
Vườn ươm cây Hông của ông Đỗ Quang Tiến Giám đóc HTX nông nghiệp Quang Anh
Các đặc trưng như kháng mục nát và khó cháy đảm bảo cho sự phổ biến của gỗ Hông trên thị trường thế giới. Các loại Hông trồng trong các đồn điền nói chung có các vòng tăng trưởng cách quãng lớn và vì thế ít có giá trị hơn.
Gỗ Hông là loài cây quan trọng tại Trung Quốc, Triều Tiên và Nhật Bản dùng làm các miếng gỗ tăng âm cho các loại nhạc cụ bộ dây, chẳng hạn như thất huyền cầm, cổ tranh, tỳ bà, koto và kayagum (가야금).
Các loài Hông được biết đến tại Nhật Bản như là kiri (桐), nó còn được gọi là “cây công chúa”. Trước đây, tại Nhật Bản có tập quán trồng một cây Hông khi một đứa trẻ gái ra đời, và sau này người ta dùng gỗ của nó để đóng chạn bát đĩa để làm quà cưới cho người con gái đó khi cô ta đi lấy chồng.
Cây hông cũng là biểu tượng cho chính phủ Nhật Bản (so với hoa cúc (Chrysanthemum spp.) là biểu tượng của Hoàng gia Nhật Bản). Nó là một trong các hoa của hanafuda (một kiểu bài lá Nhật Bản), gắn liền với tháng 12. Japan: An Illustrated Encyclopedia (trang 1189; Tokyo: Kodansha, 1993. ISBN 4069310983) viết rằng: “Gỗ Hông rất nhẹ, thớ đẹp, mềm, không cong vênh và được sử dụng để làm tủ, hộp và guốc (geta). Gỗ cũng được đốt để sản xuất than củi cho nghề vẽ và bột cho pháo bông, vỏ được làm thành thuốc nhuộm, còn lá được sử dụng để điều chế thuốc trừ sâu”.
Cây Hông (PauLownia) – Triển vọng làm giàu bền vững?
Nếu những ai mới nhìn cây Hông khi cây còn non tuổi và biết được tốc độ sinh trưởng của nó thường cho rằng gỗ cây Hông giống như cây đa, không có giá trị kinh tế. Nhưng kỳ thực cây Hông có nhiều ưu điểm mà các cây khác không sánh được.
Cây Hông (Paulownia) là loài cây gỗ lớn, có tốc độ sinh trưởng nhanh. Từ lâu, nhiều quốc gia trên thế giới có điều kiện tự nhiên thích hợp với cây Hông đã chọn cây Hông làm cây chủ lực trong ngành lâm nghiệp và chú ý phát triển. Ở Việt Nam cây Hông phân bổ trong rừng tự nhiên ở một số tỉnh phía Bắc giáp với biên giới Trung Quốc.
Đồng bào các tỉnh này đã từng dùng gỗ cây này làm chõ đồ xôi nên có tên là cây Hông. Tuy nhiên, trước đây cây Hông ít được ngành lâm nghiệp và bà con chú ý đến. Những năm gần đây khi có những công trình nghiên cứu cây Hông của các nhà khoa học thì loài cây này mới bắt đầu được quan tâm và trồng thử nghiệm ở một số địa phương.
Theo TS Thái Xuân Du (Viện Sinh thái nhiệt đới), người có nhiều năm nghiên cứu cây Hông cho rằng, cây Hông là “vua” của loài cây lâm nghiệp. Theo ông, cây Hông có nhiều ưu điểm: dễ trồng, thích nghi ở nhiều loại đất, lớn rất nhanh (sau 6-7 năm trồng, cây cao hơn 10m, đường kính 35-40cm), gỗ nhẹ, không bị mối mọt, ít bị biến dạng khi thời tiết thay đổi, khó cháy…
Còn theo tài liệu của Trung Quốc, cây Hông được mệnh danh là “nhà vô địch về mọc nhanh”, kết quả được công bố: Cây 5 tuổi có đường kính bình quân 19,9 cm, cao 7-8m, thể tích cây đứng 0,117 m3/cây; cây 8 tuổi D1,3=29,5 cm, H=10,35m, 11 tuổi D1,3=38,38 cm, H=12,46 m, Đường kính có thể đạt 90-100cm trong vòng 30 năm và 200 cm trong vòng 80 năm. Cây Hông sống lâu năm, cho sinh khối lớn: Cây 31 năm tuổi D1,3=100,5 cm, H=21,7 m, 75 tuổi D1,3=134,4 cm, H=44 m, cây 80 năm tuổi ở Quý Châu- Trung Quốc, đường kính 202 cm, chiều cao 49,5m, thể tích 34m3/cây.
Gỗ Hông: Có tỷ trọng nhẹ (0,26-0,27g/cm3), độ cứng tương đương gỗ nhóm 5. Không bị mối mọt và ít bị mục (tại Hồ Bắc- Trung Quốc khai quật quan tài gỗ Hông sau 200 năm gỗ vẫn tốt. Trung Quốc có những ngôi nhà làm bằng gỗ Hông đã tồn tại hàng trăm năm). Gỗ có tỷ lệ co rút nhỏ dưới 0,45%, ít bị biến dạng và không bị cong vênh nứt nẻ, cách điện và cách nhiệt tốt. Hàm lượng xenlulô trong gỗ trung bình 48-51%.
Chính vì những ưu điểm đó, gỗ Hông được dùng trong nhiều lĩnh vực kinh tế và đời sống như làm đồ gia dụng, ván dán, ván sợi ép, trần nhà, trang trí nội thất, thùng đựng hàng, bao bì và các vật dụng khác. Gỗ Hông còn được dùng làm nhạc cụ, đóng tàu lượn, lót vỏ máy bay, toa xe, du thuyền, ván lướt và sản xuất bột giấy cao cấp (giấy in tiền).
Một nguyên liệu, nhiều ứng dụng
Ngoài gỗ, lá cây có hàm lượng đạm cao và các nguyên tố vi lượng khác, được dùng làm thức ăn cho gia súc, cành rơi, lá rụng có tác dụng cải tạo và nâng cao độ phì đất. Cây Hông mọc nhanh nên chóng phát huy tác dụng phòng hộ, lá to có nhiều lông hữu ích trong việc làm sạch bụi và khói giảm thiểu ô nhiễm môi trường. Hoa để nuôi ong và làm thuốc chữa bệnh, vỏ cây chế thuốc nhuộm. Than đốt từ gỗ Hông dùng làm than hoạt tính, sử dụng bột pháo hoa, bột chì màu.
Gỗ Hông còn có khả năng chống cháy, nhiệt độ cháy thông thường của gỗ từ 2230C đến 2570C, điểm cháy của gỗ Hông ở nhiệt độ 4250C. Đặc điểm này đáng chú ý, có thể trồng cây Hông để làm đường băng xanh cản lửa phòng chống cháy rừng. Giá thương phẩm của gỗ Hông tùy theo quy cách, phẩm chất và tuổi của cây gỗ. Gỗ khai thác ở tuổi thứ 6 có giá khoảng 120-150 USD/m3 gỗ tròn, giá gỗ Hông trên thị trường rất cao khoảng 700-1.000 USD/m3 gỗ.
Cây Hông thích hợp với nhiều loại đất
Tiềm năng ở Việt Nam
Một số mô hình đã trồng công cây Hông được sự quan tâm chú ý như mô hình trồng xen canh cây hông với cà phê ở Tây Nguyên phát triển rất tốt Hay như mô hình trồng trồng thử nghiệm tại một số điểm thuộc huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ. Kết quả cho thấy cây Hông có tỷ lệ sống trên 90%, khả năng sinh trưởng rất nhanh. Rừng trồng 18 tháng tuổi trên đất hơi nghèo đến trung bình ở xã Địch Quả đạt đường kính trung bình trên 5cm, cao 4-5m.
Trong đó, một số cây có đường kính trên 10cm, cao 7m. Cây trồng phân tán ở Ban quản lý vườn quốc gia Xuân Sơn (đất tốt) đường kính đạt 16-20cm, cao 7-8m.
Có thể nói cây hông là cây lâm nghiệp có triển vọng (vừa có giá trị kinh tế cao vừa có chức năng phòng hộ nhanh). Có thể trồng phân tán, trồng thành rừng tập trung hoặc trồng xen theo phương thức nông lâm kết hợp.
Tuy nhiên, phải chọn điều kiện lập địa phù hợp và tùy mục đích sử dụng rừng mà chọn phương thức trồng mới đem lại kết quả. Vấn đề đang quan tâm là việc tìm đầu ra cho cây Hông phải được quan tâm đúng mức để người dân có thể yên tâm đưa vào sản xuất và làm giàu từ cây Hông.
Phải chăng các huyện vùng thấp và vùng cao núi đất của Hà Giang là nơi thích hợp với loại cây này? Hai ông bạn tôi bảo, HTX của các ông đã trồng được hơn 200ha ở Vị Xuyên, Bắc Quang, Quang Bình, cây phát triển rất tốt. Nhưng để Hông thành cây xóa đói, giảm nghèo các cơ quan hữu quan cần tiến hành khảo sát, đánh giá, thử nghiệm, nghiên cứu và làm ngay.
Hà Giang: Nông dân Việt Nam xuất sắc 2021 là người dân tộc Dao hiến 3.500 m2 đất để làm điều bất ngờ này
30/11/2021 13:03
Hà Giang: Nuôi cá chép trên ruộng bậc thang, leo lên núi bất ngờ thấy dân lội ruộng bắt toàn cá to bự
29/10/2021 06:26
Hà Giang: Nông dân đổi đời nhờ trồng thứ cây ra quả vùi dưới đất, nhổ bật lên toàn củ là củ
17/10/2021 14:38
Hà Giang: Loài cây thân to như cột đình, trèo lên hái lộc đem “rang” lên rồi bán đắt tiền, bán cả sang Tây
15/07/2021 06:03
Hà Giang: Làng đẹp như phim bởi một phần nhờ những đụn rạ, bó rơm phơi nơi tảng đá, hiên nhà
11/07/2021 19:08
Hà Giang: Nuôi gà đen đặc sản, lợn bản địa, nông dân đổi vận, bản làng thêm hộ khá giàu
24/06/2021 12:35
Hà Giang: Bất ngờ trại nuôi con “thần may mắn” cực quý của người Mông huyện biên giới, giá hàng trăm triệu đồng/con
14/03/2021 19:05
Bình Định: Loài hoa nhuốm màu huyền thoại ở tỉnh Hà Giang bất ngờ xuất hiện ở Phù Cát, nhiều người thích thú
21/01/2021 19:00
Hà Giang: Sau 3 ngày xảy ra băng tuyết, thứ cây trồng trong rừng ra “quả vàng” này có nguy cơ mất trắng
17/01/2021 11:49
